Het Tren Maya-project, een ambitieus 1554 km lang spoortraject door het zuidoosten van Mexico, heeft voor flink wat ophef en afkeuring gezorgd. Dit megaproject, dat toerisme en economische ontwikkeling moet stimuleren, stuit op groeiende zorgen over de ecologische en culturele impact. Het is een voorbeeld van een project dat duurzaam lijkt, maar dat om verschillende redenen niet is.

Omvang en voortgang van het project

Het Tren Maya-project zou het paradepaartje zijn van Mexico. Een indrukwekkend project, dat het land eindelijk beter en duurzamer zou verbinden. Een investering van 20 miljard dollar zorgt voor een spoornetwerk met maar liefst 34 stations die vijf staten met elkaar verbinden in een lus door het schiereiland Yucatán. Deze investering zou zich terug moeten kunnen verdienen, mede dankzij het immer groeiende toerisme in de regio. Echter is de investering al gegroeid naar 29 miljard en heeft het project vertraging opgelopen.

In december 2023 begonnen treinen te rijden op het eerste deel van de spoorlijn, terwijl de rest van de route nog in aanbouw is. De oorspronkelijke planning om het project volledig te openen in december 2023 is niet gehaald.

De Mexicaanse regering verwacht jaarlijks zo’n 8 miljoen passagiers te vervoeren en 150.000 banen te creëren tegen 2030. Het project maakt deel uit van een groter plan om toerisme in de regio aanzienlijk te verhogen, inclusief de bouw van een nieuwe luchthaven in Tulum en talloze nieuwe resorts, casino’s en winkels.

Milieuschade baart zorgen

Alhoewel deze plannen klinken als een goede investering in duurzaam transport, zijn er veel zorgen over de nieuwe Maya trein. Milieuorganisaties schatten dat de aanleg van het spoor heeft geleid tot het kappen van 10-15 miljoen bomen. Dr. Elena Rodríguez, ecoloog aan de Universiteit van Mexico, waarschuwt: “Het verlies aan biodiversiteit is onrustbarend. We zien al effecten op bedreigde diersoorten zoals de jaguar.” De plannen voor wildovergangen, die dieren moeten helpen om veilig over de spoorlijn te steken, zijn volgens milieu organisaties geen langetermijnsystemen die de habitats beschermen.

Culturele offers voor een duurzaam treinnetwerk

En naast de zichtbare ontbossing, zijn er ook zorgen over de bevolkingsgroepen die nog altijd in deze bossen leven, en hun culturele erfgoed op de route. Ironisch genoeg, is de Maya trein vernoemd naar één van die bevolkingsgroepen, die door de bouw van de spoorlijn hun leefgebied moeten verlaten. 

Tren Maya zorgt er wellicht voor dat het culturele erfgoed van de Maya’s gemakkelijker bereikbaar wordt, waardoor toeristen meer kunnen leren over deze traditionele vorm van leven. Maar de bevolking zelf wordt ervoor verdreven en hun leefomgeving wordt aangetast. Met dreigende voedseltekorten en vervuild drinkwater als gevolg. Is een enorme treinverbinding de duurzame investering waard, als de authentieke cultuur ervoor moet wijken?

Het project is geconfronteerd met aanzienlijke tegenstand:
• De VN-Hoge Commissaris voor de Mensenrechten bekritiseerde het gebrekkige consultatieproces.
• VN-experts waarschuwden dat het decreet van nationale veiligheid de rechten van inheemse volkeren in gevaar brengt.
• Tientallen inheemse organisaties hebben het megaproject bekritiseerd als een voorbeeld van slecht bestuur en onduurzame ontwikkeling.
• Er is kritiek op het gebrek aan transparantie en adequate planning, vooral met betrekking tot milieu- en sociale waarborgen.

Javier Valdivia Navarro voegt toe: “Economische ontwikkeling kan en moet in evenwicht zijn met milieubehoud. Maar wat is ontwikkeling? Ik geloof dat het uiteindelijk aan de lokale gemeenschappen is om te bepalen wat het voor hen betekent.”

Watercrisis en toenemende zorgen

Eén van de grootste milieuproblemen omtrent de bouw van Tren Maya is de waterverontreiniging. De toegang tot drinkwater neemt in Yucatán de afgelopen jaren al flink af. De bouw van Tren Maya vereist een enorme hoeveelheid water, maar ook zal de vraag naar drinkwater de komende jaren toenemen, wanneer rondom de treinverbinding gebouwd gaat worden aan toeristen oorden. 

Tren Maya loopt onder andere over enkele beroemde cenotes. Die naast een populaire toeristen zwemplaats, ook de belangrijkste waterbron in het gebied vormen. Bij de bouw van Tren Maya komt veel vuil vrij, wat grotendeels in het grondwater terecht komt, en dus in de cenotes. Hetzelfde geldt voor de dieselbrandstof wanneer de trein eenmaal rijdt. Dit maakt het mogelijk onveilig als zwemwater, maar vooral als drinkwater. Hiermee neemt het tekort aan schoon drinkwater dus alleen maar toe. Bovendien loopt een deel van de spoorbaan over deze cenotes, waardoor instortingsgevaar dreigt. 

Als reactie op de kritiek heeft de regering aanvullende maatregelen aangekondigd:
• Een herbebossingsprogramma om 500.000 hectare te herstellen
• Instelling van 190.000 hectare nieuwe beschermde gebieden
• Investeringen van 400 miljoen dollar in waterzuiveringsprojecten

Maar de zorgen zijn hiermee verre van afgenomen. Allereerst kosten deze maatregelen de overheid nóg meer geld, maar er is ook weinig vertrouwen dat ze daadwerkelijk doorgevoerd worden. 

Impact voor toerisme en lokale gemeenschappen

De Mexicaanse overheid voorspelt een boost van 4,5% in het BBP van de regio. Men verwacht dat toerisme en vastgoedontwikkeling broodnodige werkgelegenheid zullen bieden aan de lokale bevolking.
Echter, critici waarschuwen dat de voordelen ongelijk verdeeld kunnen zijn. Econoom Dr. Miguel Ortiz stelt: “Hoewel er economische voordelen zijn, zijn deze ongelijk verdeeld. Grote hotelketens profiteren meer dan lokale gemeenschappen.”

• Er zijn plannen om het aantal bezoekers aan het biosfeerreservaat Calakmul, een UNESCO Werelderfgoed, te verhogen van 50.000 naar 3 miljoen per jaar.
• Meer dan 3.000 huishoudens langs de treinroute zijn verplaatst.
• Volgens het Nationaal Instituut voor Inheemse Volkeren worden ongeveer 150.000 Maya’s direct beïnvloed door het project.

Gemeenschapsleider Carlos Chac uit zijn zorgen: “Onze voorouderlijke landen worden opgeofferd voor toerisme. We vrezen dat onze cultuur een attractie wordt in plaats van een levende traditie.”

Een les in duurzaamheid en responsible tourism

Tren Maya vormt hiermee een schoolvoorbeeld voor de complexiteit van duurzaamheid en responsible tourism. Een 1554 km lange treinverbinding lijkt in eerste instantie een fantastische stap richting verduurzaming, maar verbergt onderliggende problemen van ontwikkeling en traditie. Traditionele volkeren en dieren die uit hun leefomgeving worden verjaagd, is in onze geschiedenis helaas niets nieuws. Maar in het huidige tijdperk, waarin duurzaamheid en behoud juist samen zouden moeten gaan, is het een project dat nog lang weerstand zal opwekken. Maar zullen we over 10 jaar nog weten dat deze spoorlijn niet de meest ethische bouw ooit was?